Nhà nghiên cứu văn hoá Chu Sơn khi đề cập đến nhà rường Huế đã có một nhận định rất hay rằng:
“Vua chúa ở nhà rường. Hoàng thân quốc thích ở nhà rường. Quan lại ở nhà rường. Người giàu ở nhà rường. Ma quỷ cũng ở nhà rường. Ông bà tổ tiên ở nhà rường. Con cháu cũng ở nhà rường”.
Có nghĩa là, nhà rường đã trở thành một bộ phận cấu thành và không thể tách rời của văn hoá Huế nói riêng và văn hóa Việt Nam nói chung.
Nhà rường là Huế
Ở miền Trung, từ Quảng Bình, Quảng Trị đến Quảng Nam, Quảng Ngãi, thậm chí cả Tây Nam Bộ, ở đâu cũng có nhà rường. Thế nhưng, nhắc đến nhà rường là người ta lại lập tức nghĩ đến Huế. Đơn giản, nhà rường là một không gian văn hoá, là một bộ phận cấu thành và không thể tách rời của văn hoá Huế.
Bên trong một ngôi nhà rường.
Nhà rường Huế ra đời vào khoảng thế kỷ XVII (theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân, nhà rường Huế có nguồn gốc từ Quảng Trị bởi khi chúa Nguyễn Hoàng vào Huế, ông đã mang theo nhà rường và tất cả những ngôi nhà rường ở Huế sau này đều đi mua từ Quảng Trị rồi về dựng lại). Gọi là rường bởi vì có nhiều rường cột, rường kèo, mè với lối kiến trúc theo chữ Đinh, Khẩu hoặc chữ Công. Số gian trong nhà được phân định bằng hàng cột, chỉ có hai chái ở hai đầu nhà là phân cách với các gian giữa bằng vách ngăn…
Nhà rường Nam Bộ
Tuy có phần chịu ảnh hưởng của kiến trúc Trung Hoa thiên nhiều về phong thuỷ và chạm trổ tinh xảo ở các cột trụ, đòn giông, bàn thờ, câu đối, hoành phi và các chi tiết hoa văn trong nhà. Còn nhà rường ở Quảng Nam, Quảng Ngãi lại đơn giản, dân dã (do dân nghèo) và mang hơi hướng kiến trúc Chăm. Trong khi nhà ở Tây Nam Bộ lại bị ảnh hưởng của kiến trúc Pháp với tường gạch, xây thiên về đắp nổi các hoa văn trên cột đỡ, ban công, gờ tường với lối thiết kế kín đáo hơn.
Nhà rường Nam Bộ.
Nhà rường Huế không chỉ là một ngôi nhà gỗ đơn thuần mà gắn liền với vườn. Vườn được thiết kế công phu không kém gì ngôi nhà chính. Tổng thể nhà vườn được quy hoạch kiến trúc theo các nguyên tắc của thuật phong thuỷ. Ngôi nhà phải có bình phong (nằm phía trước nhà, ngay trên trục chính của gian giữa), hai biểu tượng rồng chầu hổ phục đối xứng hai bên sân, và “minh đường” là yếu tố mặt nước, có thể là cái bể cạn trên sân hoặc cái ao sen nằm sau hòn non bộ.
Tỉ lệ phân bổ
Trong không gian ấy vườn luôn chiếm tỉ lệ lớn với màu xanh bao phủ bốn mùa. Không giống với vườn Nhật hay vườn Tàu, vườn Huế là vườn tạp, là một hỗn hợp lộn xộn nhưng có sự sắp đặt và mang phong cách thực dụng. Đầu tiên, vườn nào cũng có một cây cao để… thờ ma quỷ (nơi đặt các ông táo cũ, am miếu…).
Tổng thể ngôi nhà nhìn từ bên trên.
Sau đó là trồng các loại cây ăn trái dài ngày (mít, ổi, thanh trà, măng cụt…) và ngắn ngày (chuối, chanh, hoa, cau…) để phục vụ như cầu cuộc sống hằng ngày của chủ nhân. Mỗi cái cây trong vườn đều có hồn vía, sự linh thông với chủ nhà. Bởi vậy một khi chủ nhà đi xa hoặc chết đi thì cây trong vườn cũng héo úa hoặc chết theo. Mỗi khi trong nhà có tang thì cây cũng được bịt khăn tang như con người…
Nguồn: HOÀNG VĂN MINH
